Stara nowina u całego świata,
Jako szkaradnie dla swego uporu
Upadła Troja wielka i bogata,
Że dotąd miejsca, ani znajdziesz toru.
Tak czas świat niszczy i do ziemię zgniata
Onej jej pompy, onego splendoru.
I napiła się nieszczęśliwa piwa
Po same dziurki swojego warzywa.
Padłeś Pryjamie, aleś wprzód grobowce
Pozabijanych widział swoich dzieci,
Jako ofierze naznaczone owce,
Jako wół, gdy go siekiera doleci.
Co gorsza miejsca że nie masz wymówce,
Owszem to jeszcze starość twoją szpeci,
Gdy przy złej sprawie stawając uporem,
Zginąłeś razem z domem i ze dworem.
Onoć to jabłko, które Parys gładki
Mimo cnotliwsze Wenerze przysądza.
Dla jabłka Adam rajowe dostatki
Stracił; nieszczęsna tego fruktu żądza!
Nieszczęsna z swymi białogłowa datki,
Często nam psikus, często złość wyrządza.
Jabłka, lecz pełne smrodu, pełne siarki,
Po dziś dzień znaczą sodomskie ogarki.
Bo gdy złość ludzka nabrawszy ze strychy
Doszła, gdzie gniewu bożego ułomki,
Którymi gromi swe anioły z pychy
Wiecznym przykładem na wszystkie potomki,
I tam własnymi otworzył wytrychy,
Skąd ogień nagły z mężami Sodomki,
A jednym słowem z ludźmi, z bydłem, zwierzem,
Pięć królestw osuł popiołem i perzem.
Na tej się kłodzie i przeklętym drzewie
W raju rozbiły tego świata floty,
A jako w morzu, w Stwórcy swego gniewie,
Nieśmiertelności przepadły klejnoty;
Dopiero teraz (czego dotąd nie wie
Człowiek do siebie) widzi swej sromoty;
Widzi, że nagi i przed Pańskim przyjściem
Zakrywa swoje niedostatki liściem.
Narobiwszy się, zakopawszy ziemię,
Umrzesz, Adamie, i z Ewą pospołu;
Ona z boleścią na świat swoje brzemię
Będzie rodziła, a żeście z popiołu
Wyszli, i wasze w popiół pójdzie plemię.
Wszyscy się co dzień gotujcie do dołu.
Toż ich w baranie przyodziawszy futra,
Każą się z raju prowadzić do jutra.
A nieszczęśliwy cześnik za te pasty,
Cerastes, który na ogonie wspięty,
Chodził i głupie w błąd wdawał niewiasty,
W garść im on owoc tkając niepoczęty,
Dziś się na brzuchu płaza między chwasty,
I strzeże głowy od człowieczej pięty.
Lecz jakożkolwiek nie stoi za nasze,
Gdy nas jak ptaki połowił do pasze.
KOMENTARZ EDYTORSKI
Podstawą niniejszej edycji utworu Wirginia jest czwarta redakcja tekstu, który został zamieszczony w Wirydarzu poetyckim Jakuba Teodora Trembeckiego w opracowaniu Aleksandra Brücknera. Wydanie utworu Potockiego oparł on na rękopisie Ludwika Kajetana Mizerskiego.
I. WYKAZ SKRÓTÓW
I – pierwsza redakcja tekstu
II – druga redakcja tekstu
III – trzecia redakcja tekstu
Z – czwarta redakcja tekstu zamieszczona w Zabawach przyjemnych i pożytecznych
W – czwarta redakcja tekstu zamieszczona w Wirydarzu poetyckim Jakuba Teodora Trembeckiego
II. UWAGI DO TEKSTU
w. 4 że dotąd – II, III, Z, W; że dla lądu – I
w. 5 tak czas świat – W; tak ją czas – I, II, III; tak to czas – Z
w. 6 pompy – I, III, Z, W; pomsty – II
w. 9 Pryjamie – I, II, Z, W; Prijamie – III
w. 13 miejsca że nie masz wymowce – I, II, Z, W; że miejsca nie masz wymowie – III
w. 15 złej – II, III, Z, W; swej – I
w. 16 razem z domem i ze dworem – Z,W; z państwem i z domem i z dworem – I; razem i z domem i z dworem – II, III
w. 21 datki – II, III, Z, W; dziatki – I
w. 22 często – II, III, Z, W; zawsze – I
w. 23 pełne siarki – II, III, Z, W; lecz siarki – I
w. 24 po dziś dzień znaczą – II, III, Z, W; znaczą po dziś dzień – I
w. 28 wszystkie – Z, W; przyszłe – I, II, III
w. 29 otworzył – Z, W; otworzy – I, II, III
w. 30 Sodomki – II, III, Z, W; Sodomski – I
w. 31 słowem – II, III, Z, W; głosem – I
w. 34 rozbiły – II, III, Z, W; rozbite – I
w. 35 Stwórcy swego – II, III, Z, W; nieskończonym gniewie – I
w. 36 klejnoty – II, III, Z, W; kłopoty – I
w. 37 dopiero teraz – Z,W; teraz dopiero – I, II, III
w. 38 widzi – I, II, III, W; nędzy – Z
w. 39 Widzi, że nagi i przed Pańskim przyjściem – II, III, Z, W; I plecie z figą za urwane gruszki – I
w. 40 Zakrywa swoje niedostatki liściem – II, III, Z, W; Na gołe ciało liściane fartuszki – I
w. 41 zakopawszy – I, III, Z, W; nakopawszy – II
w. 47 Toż ich w baranie przyodziawszy futra – II, III, Z, W; Więc żeście już raz nie wstrzymali farby – I
w. 48 Każą się z raju prowadzić do jutra – II, III, Z, W; Precz z Raju, są tu jeszcze droższe skarby – I
w. 49 cześnik za – II, III, W; cześnik na – I, człowiek za – Z
w. 50 Cerastes, który – II, III, Z, W; Wąż on co wtenczas – I
w. 52 tkając – I, II, Z, W; dając – III
w. 53 płaza – II, III, Z, W; plezie – I
w. 55 Lecz jakożkolwiek nie stoi za nasze – II, III, Z, W; Lecz diabeł z nieba spadł z gazety drugi – I
w. 56 Gdy nas jak ptaki połowił do pasze – II, III, Z, W; A my płacimy bladej śmierci długi – I