Piotr Borek
"Przyszłym czasom swej sławy
gotować poprawce"
Studia o literaturze i piśmiennictwie
wieków dawnych
Collegium Columbinum
Kraków 2015
WSTĘP
Książka pomyślana została jako cykl rozpraw o bohaterach dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ze szczególnym uwzględnieniem wieku XVII. Starano się uchwycić zarówno literackie kreacje głównych statystów zastygającej historii (Jakub Sobieski, Jeremi Wiśniowiecki, Jan III Sobieski), jak i modelowaną w piśmiennictwie mentalność wybranych zbiorowości (Kozacy, szlachta, mieszczanie, duchowieństwo). Tę ostatnią próbowano rekonstruować w oparciu o przekazy literackie i użytkowe (np. testamenty). Całość materiału organizuje kategoria budowania pamięci o ludziachoraz ich czynach. Niekiedy były one waloryzowane przez piszących w odniesieniu do bieżącej historii, częściej jednak stawały się podstawą pogłębionych refleksji historiozoficznych. Aksjologia, którą artykułowali literaci, służyła nie tylko edukacji osób im współczesnych, ale i skierowana została do przyszłych pokoleń.
W pierwszym studium starano się zrekonstruować diarystyczny obraz kampanii moskiewskiej z lat 1617–1618. Pełniący funkcję komisarza Rzeczypospolitej Jakub Sobieski wyraził ostrą krytykę polityki dworu królewskiego, wskazując wszakże na męstwo swoich rodaków. Niezależnie od krytycznego tonu diariusz (i dotyczący pokrewnych zagadnień pamiętnik) miały pełnić funkcję dokumentującą i laudacyjną. Sobieski upamiętniał nie tylko swe militarne dokonania, ale przekazywał potomności katalogi nazwisk walczącej szlachty, dzięki czemu oddawał hołd rycerzom herbowym.
Kolejne trzy rozprawy dotyczą tematyki mortualnej. Tę część pracy inicjuje eksplikacja oracji pogrzebowej Sebastiana Łajszczewskiego, który – posługując się symboliką herbową oraz "erudycyjnymi" wywodami heraldycznymi – uczcił śmierć Lwa Sapiehy. Inne aspekty związane ze śmiercią poruszono natomiast w rozprawach poświęconych testamentom przemyskim i lwowskim. Skupiono tu głównie uwagę na konstrukcji zapisu ostatniej woli oraz, co istotne, przywiązaniu do rzeczy materialnych zarówno mieszczan, jak i katolickiego duchowieństwa.
Barokowa epika wierszowana poddana została oglądowi w dalszych czterech studiach. Temat ten – w autorskim zamierzeniu – ma poszerzać obszary badawcze, które zarysowano we wcześniejszych publikacjach, dotyczących obrazu Ukrainy w dziełach staropolskich. W tym kontekście dominantą treściową tej części książki okazuje się zwłaszcza problem waloryzacji Kozaków.
Dopełnienie rozważań stanowi rekonstrukcja obrazu kniazia Jaremy w epice Jana Białobockiego, a ponadto panegiryczny portret Jana Sobieskiego w wierszowanych narracjach Samuela Leszczyńskiego.
W rozprawach o pamiętnikarstwie XVII i XVIII stuleci skupiono głównie uwagę na oblężeniu kozacko-moskiewskim Lwowa w roku 1655 oraz dystynkcjach gatunkowych relacji oświeceniowych.
Dwa ostatnie studia – chociaż chronologicznie wychodzą już poza główny nurt zainteresowań badawczych autora – są próbą rozpoznania wyobraźni barokowej, ujawniającej się w wybranych dziełach Juliusza Słowackiego. Pokazują zatem kierunek recepcji i zarazem interpretacji wybranych zdarzeń z przeszłości przez twórcę Snu srebrnego Salomei.
SPIS TREŚCI
Jakuba Sobieskiego opisanie wyprawy na Moskwę (na podstawie Diariusza ekspedycyjej moskiewskiej dwuletniej królewica Władysława Anno Domini 1617)
Lew Sapieha w świetle oracji pogrzebowej Sebastiana Łajszczewskiego
O kompozycji XVII-wiecznych testamentów mieszczan przemyskich
"Uprzedzając dzień niewiadomy śmierci", czyli o barokowych testamentach księży archidiecezji lwowskiej
Kozaczyzna w historycznej epice wierszowanej połowy XVII wieku
"O słodkiej pamięci dziedzino!" Aksjologia historii w Wojnie domowej Samuela Twardowskiego
Jeremi Wiśniowiecki i historia w Odmianie postanowienia sfery niestatecznej kozackiej Jana Białobockiego
Oblężenia drugiego miasta Lwowa od wojsk kozackich i moskiewskich w roku 1655 fragmentum – uwagi o diariuszu w listach Samuela Kazimierza Kuszewicza
Jan Sobieski w zwierciadle poetyckim Samuela Leszczyńskiego
Z pogranicza historii i literatury – o polskim pamiętnikarstwie XVIII wieku
Kozacy w twórczości Juliusza Słowackiego (od Dumki ukraińskiej do Żmii)
Juliusza Słowackiego dialog z historią. Uwagi o Śnie srebrnym Salomei
Nota bibliograficzna
Bibliografia
Summary
Skorowidz nazwisk
Skorowidz nazw geograficznych i etnicznych