Katarzyna Kaczor-Scheitler
Perswazja w wybranych medytacjach
siedemnastowiecznych
z klasztoru norbertanek na Zwierzyńcu
Łódź 2016
Od Autorki
Przedmiotem badań i materiałową podstawą prezentowanej monografii są medytacje zamieszczone w dwóch siedemnastowiecznych kodeksach rękopiśmiennych: Pobudkach do zakonnego życia Teresy Petrycówny, wnuczki renesansowego uczonego Sebastiana Petrycego, oraz Kontemplacyi męki i śmierci Chrystusa Pana i Odkupiciela naszego ku naśladowaniu i używaniu dusze nabożnej z inszemi bardzo uciesznemi według czasu kontemplacyjami i naukami. Pisanej Roku Pańskiego 1662 anonimowej norbertanki. Autorka dysertacji wykazała, że obydwa przekazy wiązały się z kulturą retoryczną siedemnastowiecznego społeczeństwa i powstały w celu perswazyjnym – by kształtować postawy odbiorców rozważań. Zasadniczym narzędziem takiej perswazji było powoływanie się na argument z autorytetu, czyli Biblię, pisma Ojców i Doktorów Kościoła, pisarzy starożytności chrześcijańskiej, siedemnastowieczną literaturę ascetyczno-mistyczną, żywoty świętych, a także egzempla. W zakresie elocutio zaprezentowane zostały słowne formy oddziaływania na odbiorców (literackie środki stylistyczne, wyszukane koncepty oraz obrazy-symbole), sposoby mające nakłonić ich do kształtowania właściwych postaw bądź do podjęcia określonego działania.
Norbertańskie medytacje analizowane były z różnych punktów widzenia: jako tekst perswazyjny, jako siedemnastowieczna proza medytacyjna usytuowana w konkretnym obszarze literatury religijnej i pozostająca w związku z innymi dziełami, jako świadectwo ówczesnej religijności i duchowości autorek, wreszcie jako wyraz udziału zakonnic w staropolskiej kulturze literackiej.
* * *
Monografia poświęcona dwóm XVII-wiecznym kodeksom rękopiśmiennym, powstałym w klasztorze norbertanek zwierzynieckich, stanowi istotny wkład do naszej wiedzy na temat kultury umysłowej oraz duchowości zakonów żeńskich epoki potrydenckiej. Oparta na rzetelnych, żmudnych studiach źródłoznawczych, dokumentuje systematyczne badania nad wyjątkowo trudnym do opisania zagadnieniem poznawania, rozumienia oraz przeżywania sfery sacrum. [...]
Pani dr Katarzyna Kaczor-Scheitler omówiła zagadnienie nowatorskie, wymagające rzadko dziś spotykanej umiejętności interpretowania XVII-wiecznego materiału rękopiśmiennego oraz wysokich kompetencji w zakresie analizy retorycznej, skupionej na warstwie perswazyjnej przekazu. [...] Analiza retoryczna, która skupia się na warstwach dispositio, inventio oraz elocutio tekstów, przeprowadzona przy użyciu adekwatnego aparatu pojęciowego, harmonijnie współgra z intertekstualno-komparatystycznym oglądem rękopisów, prezentującym hermeneutykę wartości medytacji norbertańskich na szerokim tle porównawczym. [...]
Autorka trafnie formułuje hipotezy interpretacyjne, a wnioski, do których dochodzi, popiera umiejętnie dobraną literaturą przedmiotu. Obszerna prezentacja niezbadanych dotychczas manuskryptów (rękopisu Teresy Petrycówny Pobudki do zakonnego życia oraz anonimowego rękopisu Kontemplacyja męki i śmierci Chrystusa Pana...) przeprowadzona została w kontekście wielorakich odwołań do kultury i literatury epoki baroku oraz do najnowszej bibliografii naukowej. Trafnie przytoczone bogate konteksty interpretacyjne świadczą o erudycyjności przekazów norbertańskich, a zarazem ukazują typowe cechy charyzmatu zakonu. Dysertacja Pani dr Katarzyny Kaczor-Scheitler wpisuje się w nurt piśmiennictwa naukowego poświęconego w niewielkim stopniu dotychczas zbadanemu zagadnieniu mentalności oraz kultury duchowej kobiet doby staropolskiej.
(z recenzji wydawniczej dr hab. prof. UJK Małgorzaty Krzysztofik)