Kaznodziejstwo średniowieczne
Polska na tle Europy
Teksty, atrybucje, audytorium
red. Krzysztof Bracha
Wydawnictwo DiG
Warszawa 2014
WSTĘP
Badania nad średniowiecznym kaznodziejstwem w polskiej humanistyce nie mają wielkiej tradycji, a zainteresowania sermonistyczne sytuowały się zwykle na marginesach rodzimej mediewistyki i były zwykle domeną literaturoznawców, językoznawców lub teologów. Złożyło się na to wiele przyczyn, dziś już przełamywanych. W ostatnim dwudziestoleciu obserwujemy bowiem stopniowe ożywienie studiów nad homiletyką w rodzimych badaniach, czego wymownym przykładem jest prezentowany tom, pierwsze interdyscyplinarne spotkanie badaczy średniowiecznego kaznodziejstwa w polskiej humanistyce.
Zasadniczym przesłaniem monografii jest dyskusja nad wybranymi tematami homiletyki średniowiecznej w warsztatowym ujęciu, przedstawienie potrzeb edytorskich, inwentaryzatorskich i atrybucyjnych, w czym niedostatki badań są największe, oraz wyznaczenie postulatów badawczych. Zgodnie z intencją redaktorów tomu nie chodziło wyłącznie o skupienie badaczy tekstów łacińskich lub wernakularnych kazań, lecz zebranie w jednym woluminie studiów autorstwa szerszego grona badaczy zainteresowanych officium praedicationis w ogólności.
Książka zawiera siedemnaście studiów zaprezentowanych przez autorów wywodzących się z sześciu ośrodków naukowych z Polski oraz kilku gości zagranicznych z Pragi, Budapesztu oraz Wilna. Prezentowane studia podzielone są na trzy bloki tematyczne: Teksty, Atrybucje oraz Audytorium, które oscylują wokół różnorodnych zagadnień, od bardzo szczegółowych analiz drobnych lub szerszych wątków w tekstach kazań (Marcin Kiełbus, Lidia Grzybowska, Andrzej Dąbrówka), studiów nad wybranymi kazaniami i zawartym w nich przekazem nauczania (Mieczysław Mejor, Krzysztof Bracha, Tomasz Ossowski, Jan Grzeszczak, Stanislava Kuzmova, Paweł Kras, Paweł Stępień, Wiktor Szymborski), do bardziej ogólnych obejmujących całe kolekcje kazań (Zdenek Uhlíř, Beata Spieralska), audytorium kazań (Jarosław Wielgosz) lub charakterystykę wybranego zakonnego środowiska kaznodziejskiego, grupy dominikanów we Lwowie (Tadeusz M. Trajdos), i wreszcie teoretycznych pouczeń dla predykantów w ramach artis praedicandi (Tomasz Gałuszka) oraz charakterystykę stanu badań nad kaznodziejstwem na Litwie (Viktorija Vaitkevičiute).
Całość układa się w wielobarwny, polifoniczny obraz kultury średniowiecznej widzianej z perspektywy piśmiennictwa kaznodziejskiego i aktywności homiletycznej Kościoła w Polsce oraz w krajach ościennych w średniowieczu.
Książka jest rezultatem zorganizowanych z inicjatywy Zakładu Badań Źródłoznawczych i Edytorstwa Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk w Warszawie w dniach 18–19. 11. 2011 r. w siedzibie instytutu warsztatów sermonistycznych o tym samym tytule.
Intencją organizatorów jest w przyszłości kontynuacja cyklicznych spotkań, których materiały będa publikowane w jednolitej serii wydawniczej: Colloquia mediaevalia praedicatoria.
Krzysztof Bracha
INTRODUCTION
The research on medieval preaching does not have a great tradition in the Polish humanities – sermonic interests have always been placed on the margins of native medieval studies and for the most part they have been literature specialists?, linguists? or theologians? domain.
Many reasons are involved why this has been the case and they are nowadays being overcome. In the last twenty years we have observed a gradual upswing of studies on homiletics in the native research, of which a meaningful example is this very book – the first interdisciplinary meeting of researchers of medieval preaching in the Polish humanities.
The fundamental message of the monograph is the discussion about the chosen topics of medieval homiletics which took the form of a workshop, presenting editorial, inventorial and attributive needs, where there is inadequate amount of research, as well as defining research postulates. The editors – intention was not solely to gather the researchers of Latin and vernacular sermons, but to gather in one volume the studies of a broader circle of researchers interested in off cium praedicationis in general.
The book contains seventeen studies presented by authors from six research centres in Poland, as well as several foreign guests from Prague, Budapest and Vilnius.
The presented studies are divided into three thematic blocks: Texts, Attributions and Audience, which oscillate between various issues, from very detailed analyses of minor or broader plots in the sermons – texts (Marcin Kiełbus, Lidia Grzybowska, Andrzej Dąbrówka), studies on chosen sermons and the communication of instruction within them (Mieczysław Mejor, Krzysztof Bracha, Tomasz Ossowski, Jan Grzeszczak, Stanislava Kuzmová, Paweł Kras, Paweł Stępień, Wiktor Szymborski), to the more general ones encompassing whole collections of sermons (Zdenek Uhlíř, Beata Spieralska), the audience (Jarosław Wielgosz), or a description of a chosen monastic preaching circle – a group of Dominican preachers in Lviv (Tadeusz M. Trajdos), and finally theoretical advice for preachers within the scope of ars praedicandi (Tomasz Gałuszka) and a profile of the state of sermonic research in Lithuania (Viktorija Vaitkevičiute).
As a whole, the book assumes the shape of a polyphonic image of medieval culture viewed from the perspective of predicatory literature and homiletic activity of the Church in Poland and the adjacent states. The book is the outcome of Medieval Preaching: Poland in European Context. Texts – Attributions – Audience workshop, organized on the initiative of the Auxiliary Sciences of History and Editing Section Institute of History at the Polish Academy of Sciences in Warsaw, which took place on the 18th and 19th of November 2011 on the premises of the Institute.
The editors intend to continue the meetings regularly in the future and publish the materials from the meetings as a uniform series Colloquia mediaevalia praedicatoria.
Krzysztof Bracha
SPIS TREŚCI
Krzysztof Bracha, Wstęp
Wykaz skrótów
Teksty
Mieczysław Mejor, Kazanie Biskupa Młodzianków "Hoc bibe quod bos sis" z rękopisu Biblioteki Jagiellońskiej 2192
Krzysztof Bracha, Kazanie na I Niedzielę Adwentu jako wprowadzenie do Postylli "Super evangelia dominicalia" Łukasza z Wielkiego Koźmina
Zdenek Uhliř, "Quadragesimale" Miliče z Kroměříže
Jan Grzeszczak, Kazanie "Sumam ego de medulla cedri" jako wprowadzenie do teologii politycznej Joachima z Fiore
Stanislava Kuzmova, Kazania o św. Stanisławie a hagiografia
Tomasz Ossowski, Święty Wojciech – Protector Poloniae w kazaniu "De sancto Adalberto" z rękopisu Biblioteki Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu
Marcin Kiełbus, Struktury emocji. "Imagines agentes" w kazaniach Peregryna z Opola
Atrybucje
Paweł Stępień, O problemach badania śladu autorskiego w kazaniu średniowiecznym na przykładzie "Kazania na Narodzenie Pańskie" z "Kazań świętokrzyskich"
Lidia Grzybowska, Echa lektury Roberta Holcota w kazaniach Mikołaja z Błonia. Przyczynek do rozważań o późnośredniowiecznych modus legendi
Tadeusz M. Trajdos, Kaznodzieje dominikańscy we Lwowie w XV wieku
Beata Spieralska, Kazania ad populum Maurycego de Sully – problemy z atrybucją
Audytorium
Jarosław Wielgosz, Audytorium kaznodziejów a typologia kazań
Paweł Kras, Veri et evangelici praedicatores: pierwsi lollardzi i ich wernakularne kaznodziejstwo
Wiktor Szymborski, Kazania odpustowe. Uwagi o propagandzie krucjatowej i odpustowej w średniowiecznej Polsce.
Tomasz Gałuszka OP, Occultae partes praedicationis. Wizerunek złego kaznodziei w świetle "De eruditione praedicatorum" Humberta z Romans
Andrzej Dąbrówka, Wewnętrzne formy pobożności w kaznodziejstwie
Varia
Viktorija Vaitkevičiute, Stan badań litewskich nad kaznodziejstwem
