Mieczysław Mejor
Florilegium.
Studia o literaturze łacińskiej
XIII–XVII wieku w Polsce
Warszawa 2015
SŁOWO OD AUTORA
Ne pudeat, quae nescieris, te velle doceri;
Scire aliquid laus est, culpa est nil discere velle.
Disticha Catonis 4, 29
Kazimierz Kumaniecki, wybitny filolog klasyczny drugiej połowy XX wieku, często powtarzał podczas swych wykładów o literaturze epoki cycerońskiej, że dobry filolog powinien znać się na wszystkim. Ta, w przystępny sposób sformułowana, wskazówka budziła wśród słuchaczy rozbawienie i niedowierzanie, często sobie ją powtarzaliśmy, nie rozumiejąc chyba jej głębszego znaczenia.
Po latach dopiero sobie uświadamiamy, że uprawianie filologii, czyli – jak chciałbym ją tu definiować – badanie dawnej literatury wymaga rzeczywiście szerokiej wiedzy, która pozwala zrozumieć nie tylko sens analizowanego tekstu, lecz także ujawnić jego kulturowe znaczenie jako dzieła w antropologicznych i filozoficznych kontekstach. Teksty literackie średniowieczne, renesansowe, barokowe wymagają traktowania w specjalny sposób, przede wszystkim jako przejawy piśmienności, świadectwa językowe, dzieła literatury, wreszcie jako teksty kultury. Literatura, badana w szeroki sposób, znajduje swoje miejsce w "pejzażu semiotycznym" dawnej kultury obok innych dzieł reprezentujących pozostałe systemy semiotyczne (sztuki wizualne, muzykę, taniec). Prosta więc zasada, wypracowana przez dobrą pozytywistyczną filologię, wyraża nie tylko potrzebę znajomości tematyki analizowanego dzieła, co wydaje się oczywiste, zwłaszcza w odniesieniu do tekstów naukowych i fachowych. Oznacza także ujmowanie utworu w jego powiązaniach intertekstualnych i odniesieniach do innych sztuk, a także odwrotnie – dochodzenie do tekstu literackiego poprzez analizę dzieł sztuki czy zjawisk w kulturze.
Zebrane w tym tomie prace w intencji autora mają dopełniać obraz dziejów piśmienności łacińskiej w Polsce, której panorama, obszerna i częściowo niezbadana, jak dotąd nie znalazła monografisty. Obok więc rozważań o średniowiecznej łacinie Kazań świętokrzyskich i barokowej latinitas Stanisława Herakliusza Lubomirskiego znajdują się tu: studium biograficzno-źródłowe przynoszące garść nowych informacji o Frowinie, wciąż mało znanym autorze XIV wieku, studium o źródłach zainteresowania średniowieczną ars memoriae na Uniwersytecie Krakowskim w XV wieku, a także rozważania o piętnastowiecznej tradycji tekstowej elegii Vado mori i jej ikonicznych związkach z danse macabre. Dwa studia poświęcone są literackim parantelom zjawisk kulturowych, które, choć w badaniach rzadko przywoływane lub w ogóle nieuwzględniane, charakteryzowały owe epoki. W dwóch artykułach opisujących krytykę średniowiecznego "pragnienia widzenia hostii" i specyficzne przejawy recepcji antyku w XVI i XVII wieku, mistyfikację i suplementację, zwrócono uwagę na literackie aspekty opisywanych zjawisk. Jeden szkic poświęcony dawnym sporom o początki drukarstwa europejskiego w konkluzji również dotyczy recepcji metod egzegezy filologicznej w Polsce. Artykuł o greckich wierszach Sebastiana Fabiana Klonowica tylko pozornie odbiega od głównego tematu, gdyż stanowi ważne pendant do twórczości polsko-łacińskiego poety XVI wieku. Studium zaś o obecności rodzimej przyrody w świecie przedstawionym polskich autorów XVI wieku jest z kolei właściwie zarysem do dziejów metod obrazowania poetyckiego, imitacji literackiej, mówiącym wiele o zmieniającym się stosunku ówczesnego autora do rzeczywistości i funkcji dzieła poetyckiego.
Jeśli studia te ułatwią nieco Czytelnikowi odczytywanie pewnych fragmentów obrazu literatury łacińskiej w Polsce i przyczynią się w jakikolwiek sposób do powstania jej historii, autor uzna swe zadanie za wypełnione.
Książkę tę poświęcam moim Nauczycielom.
SUMMARY
The articles contained in this book, a result of the author's research of many years' standing, cover a broad range of topics which are related to different aspects of the Latin literature in Poland from the 14th to 18th century. It was the author's intention to illustrate the depth, originality and diversity of Latinitas in Poland in terms of chronology, language, literary affiliations of cultural phenomena, etc., the more so because a comprehensive monography of this vast and most interesting subject is still lacking. It is therefore hoped that the studies presented here will contribute to a bett er understanding of that field of research.
The articles collected in this volume are arranged into two parts – Mediaevalia and Neolatina, each containing five articles.
The first part begins with a study of the problem of reception of Geoffrey of Vinsauf's (Gauffridus de Vino Salvo) versified treatise Poetria nova in the circle of Jagiellonian University in Cracow in the 15th century and the refl ections on ars memoria contained therein.
The topic of the following essay is the mediaeval devotion to the Holy Sacrament or désir de voir l'hostie which has been illustrated with some examples taken from Polish literature of the epoch.
The next article offers a study of the Latin insertions into the Kazania świętokrzyskie (The Holy Cross Sermons), the earliest extant prose monument in Polish language, dated from the late 13th or the beginning of the 14th century.
Frowinus, a canon from Cracow, composed in 1340 Antigameratus, a satirical poem in Latin which is characterized by its copious use of the so-called aequivoca. The present article offers some new contributions to Frowinus biography and his work.
The first part of the book closes with the article devoted to the textual tradition of the mediaeval literary genre vado mori and its iconic affiliations to danse macabre on the basis of Johannes Scultetus work Horrida quem dirae refugit meditatio mortis from the 15th century.
The second part opens with a study of historia naturalis in the works of Polish-Latin writers from the 16th century.
Next comes an essay on the literary mystification (mystificatio) and supplementation (supplementatio) as a means of reception of antiquity in the 16th–17th century Poland, with reference to Prince Mikołaj Radziwiłł's diary of his journey (peregrinatio) to the Holy Land (1582–1584) which contains a remark about his visit to the alleged tomb of Cicero.
"Did the Romans invent printing" – under this title the author reflects on the modern interpretations of M.T. Cicero's De natura deorum 2, 37, 93.
The following article which is devoted to the Greek poems of Sebastian Fabian Klonowic (1545–1602), offers refl ections on this most interesting poet composing his works both in Polish and in Latin.
The closing essay is focused on the question of latinitas of Stanisław Herakliusz Lubomirski (1642–1702), an author of many poetical works in Polish and Latin.
SPIS TREŚCI
Słowo od autora
Wykaz skrótów
Mediaevalia
Godfryd z Vinsauf o sztuce pamięci
Z dziejów recepcji Poetria nova w średniowiecznej Polsce
Średniowieczne pragnienie widzenia hostii (désir de voir l'hostie)
Kilka przykładów z Polski
Łacina w Kazaniach świętokrzyskich
Kariera i działalność publiczna Frowina, kanonika krakowskiego
W kręgu literackiej tradycji elegii Vado mori
Johannesa Scultetusa, kanonika warmińskiego, Horrida meditatio mortis
Neolatina
Książę Mikołaj Radziwiłł przy grobie Cycerona, czyli mistyfikacja i suplementacja jako sposoby recepcji antyku w XVI–XVIII w.
Czy Rzymianie wynaleźli druk? Z nowożytnych interpretacji M.T. Cycerona De natura deorum II, 37, 93
Historia naturalna w dziełach polsko-łacińskich poetów XVI wieku
Greckie wiersze Sebastiana Fabiana Klonowica
Stanislaus Heraclius Lubomirius – nobilis Polonus, scriptor Latinus. Uwagi o latinitas Lubomirskiego