Stanisław Morsztyn
Smutne żale po utraconych dzieciach
oprac. D. Chemperek i R. Krzywy
Wydawnictwo Neriton
Warszawa 2007
Biblioteka Dawnej Literatury
Popularnej i Okolicznościowej, t. 2
O książce
Stanisław Morsztyn (zm. 1725) jest ostatnim przedstawicielem zasłużonej dla kultury baroku literackiej dynastii Morsztynów. Za życia znany był przede wszystkim jako dzielny żołnierz, uczestnik zwycięskich bitew pod Chocimiem (1673) i Wiedniem (1683), który za zasługi wojskowe osiągnął urząd kasztelana czerskiego, wojewody mazowieckiego i od 1704 roku – urząd wojewody sandomierskiego, jedną z najwyższych godności senatorskich w dawnej Rzeczypospolitej. Z perspektywy stuleci wysoko oceniane są jego przekłady Fedry (pt. Hipolit) Seneki i Andromachy J. Racine'a oraz wydanie parafraz pióra krewnego
J.A. Morsztyna (m.in. Cyda P. Corneille'a). Te inicjatywy literackie propagowały w Polsce idee estetyczne klasycyzmu francuskiego XVII wieku.
Smutne żale po utraconych dzieciach (1698, wydanie zmienione: 1704) to poetycki pomnik dramatu ojca dwojga dzieci, osiemnastoletniej Teresy i dwudziestodwuletniego Jana, zmarłych nagle w przeciągu niespełna trzech tygodni w 1698 roku. Cykl dziesięciu trenów Stanisława Morsztyna wpisuje się w nurt staropolskiej poezji okolicznościowej, której celem było upamiętnienie zmarłych oraz uświetnienie ceremonii pogrzebu, ale zbiór ten stanowi też wyraźne nawiązanie do Trenów Jana Kochanowskiego, łącząc cechy poezji sylwicznej z refleksją egzystencjalną. Morsztyn jest bodaj ostatnim pisarzem baroku, który prowadzi dialog z czarnoleskim cyklem żałobnym. W swoim zbiorze odwołuje się do bogactwa topiki wanitarywnej, lecz – wierny ideom klasycyzmu – czyni to w sposób daleki od barokowej ekspresji. Dojrzały literacko, głęboki w warstwie refleksyjnej, cykl Morsztyna jest prawdziwą perłą poezji dojrzałego baroku.