Czemu głowa człowiecza jest okrągła? Odpowiedź: Bowiem okrągła figura jest nagodniejsza ku przyjęciu w sie wiele rzeczy, ale głowa wiele w sobie zamyka, jako smysły wnętrzne i zewnętrzne, takież i sprawy ich, przeto słusza, aby była okrągła.
Czemu głowa jest twardsza niż insze członki? Ospowiedź: Bowiem ona w sobie zamyka rzecz barzo miękką a wilgotną, która jest mózg, dla którego obrony potrzeba mocnej twardości.
Czemu głowa człowiecza nie prawie okrągła, ale trochę podługowata? Odpowiedź: Aby w niej tym snadniej mogły być rozdzielone trzy komórki potrzebne: pirwsza fantazyjej albo obaczenia, a ta jest w czele, wróra rozumu, a ta jest we śrzodku, trzecia pamięć, a ta jest w tyle.
Czemu człowiek nieco wymyślając podnosi głowę i oczy wzgórę? Odpowiedź: Bowiem komórka mózgu wymyślająca jest w przeodku głowy, przeto gdy głowa bywa wzgórę podniesiona, tedy sie ona komórka odtwarza, a tak rychlejsze może być wymyślenie.
Czemu myślący o rzeczach przeszłych głowę na dół schylają? Odpowiedź: Bowiem pamięć jest w tyle głowy, gdzie są zachowane wszytkie przeszłe rzeczy, tak, że gdy głowa bywa ku ziemi schylona, tedy sie komórka pamięci odtwarza, a wiatrowie duszni tam wchodząc pamięć poruszają.
Czemu głowa nie jest tak mięsista jako insze członki? Odpowiedź: Aby tak inszym członkom nie ciążała na wirzchu będąc, przeto u kogo jest wielka a mięsista głowa, znamionuje człowieka leniwego a złej kompleksyjej ku rozumowi.
Czemu głowa często bala? Odpowiedź: Bowiem głowa ma sie w ciele jakoby komin w domu, gdyż w nię ze wszystkiego ciała, zwłaszcza z żołądka, dymy wstępują, które gdybędą grube, obrażąją mózg. Bowiem dwie wielkie żyle od mózgu pochodzą aże do czeluści żołądkowych, a tak, gdy żołądek bywa przepełnion, tedy żyły one zatkają sie złą wilgotnością, która do mózgu wstępując obraża. I przydawa sie też bolenie głowy z picia mocnego, którego dym mocny mózg zaraża, takież z obciążenia potraw ostrych, jako jest czosnek, cebula etc., albo też z zastanowienia wiele flegmy w żołądku, z którego febra ustawiczna przychadza i bolebie głowy.
Czemu niewiasty częściej głowa bala niż otroki? Odpowiedź: Bywa to z wilgości zbytnich, z których onym upławy bywają, z których powstawa plugawy a smrodliwy dym, który szukając wyścia przez głowę także ją porusza.
Czemu mózg jest biały? Odpowiedź: Jedna tego przyczyna, iż on jest zimny, bowiem zimno jest matka białości, jako gorąco czyni czarność i ogorzenie. Druga przyczyna, aby on mógł w się przyjąć podobę każdej barwej, jako wełna biała wszelką barwę na się przyjmuje, czego czarna nie dopuszcza.
Czemu mózg jest wilgotny? Odpowiedź: Aby tym łacniej w się przyjął wszelkie wyciśnienie, jako wosk miękki albo ciało rychlej w się wszelki obraz przyjmie, czego kamień nie dopuści.
Czemu mózg jest zimny? Odpowiedź: Napirwej, aby zimnością swą wyczyszczał a oświecał rozum, drugie, aby zimnością chłodził gorącość serdeczną.
Czemu wszytkie smysły są w głowie? Odpowiedź: Bowiem tam jest stolec mózgowy, od którego wszytkie smysły rządzą sie, przeto aby tym pilniej były sprawowane, postawiony są blizu niego.
Czemu człowiek oniemieje, gdy go pirwej wilk uźrzy? Odpowiedź: Bowiem wilk jest źwierzę, które ma mózg barzo zimny. Też źrze tak wiele naraz, iż ma za trzy dni dosyć, tak że z niego pochodzi para zimna a jadowita, która z wiatrem przychodzi aż do ust człowieczych i ciągnie ją w się człowiek dychanim, tak ze ona zarażając ściąga w człowiecze trestki głosowe, iż nie może wolno mówić.
Czemu wilk też nie oniemieje, gdy go człowiek pierwej uźrzy? Odpowiedź: Bowiem człowiek nie ma w sobie takich duchów jadowitych, które by mogły wilka zarazić.
Czemu szyja ma w sobie pustość, jaka jest w gardle na przodku, od języka począwszy? Odpowiedź: Bowiem tam jest potrzebna sprawa dwu części: jednej ku wpuszczaniu pokarmu w żołądek i w jelita (tę po grecku zową Isophagus, jakoby połykający), drugiej ku braniu i wypuszczaniu wiatru od płuc i ku sercu; ta jest sucha i okrągła, jakoby z obrączek złożona, a to dla wypuszczania lepszego dźwięku ku mowie.
Czemu wszytkie palce mają po trzech członkach, a w palcu wielkim tylko dwa? Odpowiedź: I w palcu wielkim są też trzy, ale trzeci wrósł a spuszczon jest w rękę, a to dla trzymania mocniejszego, bowiem on sam mocniejszy jest niż który inszy, a drudzy bez niego nic nie są.
Czemu człowiek nad insze źwierzęta ma naszyrsze piersi? Odpowiedź: Bowiem duchom subtylnym a beztwornym potrzeba też miejstca subtylnego a beztwornego, gdzie by one były wolniejsze ku swej sprawie, ale człowiek ma w sobie duchy subtylne, które chcą być wolne, przeto też przestwory a szyrokiego mieśca potrzebują.
Czemu serce ustawno sie chwieje w ciele? Odpowiedź: Bowiem sie w nim rodzi z jego gorącości duch, który jest subtylniejszy niż wiatr; także on mnożąc sie ustawno, szuka mieśca szyrszego w pośrzodku serca, roztwarzając je i podnosząc. Jakoż sie tego podoba ukazuje w żołędziu włożonym w ogień, gdzież ciepło ogniowe wilgość żołędzia zagrzewając rozpuszcza ją a czyni subtylniejszą, która więc potym, szukając mieśca szyrszego, rozchodzi sie po żołędziu tak im poruszając, iż on wyskakuje z ognia i puka sie.
Czemu udy są tak miąższe? Odpowiedź: Dwoja jest przyczyna: jedna, gdyż natura chciała człowieka mieć nad wszytko żywe stworzenie, przeto mu też więtszą cudność dała w składności członków. Aby tedy była proporcyja, to jest słuszne rymowanie członków, gdyż zadek a biodra są tłuste, przeto też udy niejako są im przyrównane, bowiem byłaby rzecz gruba, gdyby cienki członek nosił na sobie tłusty a miąższy.
Czemu goleni są cienkie a długie? Odpowiedź: Dla prędkiego biegania albo uciekania, gdyby potrzeba, jako też to widamy miedzy źwierzęty, które im cieńczejsze nogi mają, tym prędsze są, jako jest sarna, zając, chart etc.
Czemu źle czyść albo uczyć sie hnet po obiedzie? Odpowiedź: Bowiem czasu nauki ciepło, które by miało pracować około pokarmu, aby ji strawiło, opuszczając ji zabywa sie albo zabawia około myślenia pilnego, a tak ona karmia zostawszy w świeżości a będąc opuszczona zagnije sie a obraca w wilgoty złe i niestrawne, z których rozmaite choroby przychodzą. Dlatego ludzie wiele nad księgami siedzący rzadko tłuści bywają, a pospolicie bladzi albo jednak chorzy, a to dla złego trawienia pokarmu, które sobie psuja długim siedzenim; stąd znać, iż kto ma tłusty brzuch, ten sie niewiele uczy (chyba iżby to miał z przyrodzenia).
Czemu człowiek ziewa? Odpowiedź: Powiadają, iż to bywa z niejakiej teskności, jako z usiedzenia długiego, albo gdy siedzi miedzy nielubymi, iżby sie rad indzie widział. Drudzy mienią, iż ziewanie przychadza z dymów grubych od żołądka pochodzących, które gdy sie ku czeluściam ustnym zbierają, tedy chcąc wyniść odtwierają je, a tak bywa jego ziewanie.
Czemu człowiek wznak sypiając miewa sny a widzenie straszliwe? Odpowiedź: Iż wtenczas odtwarza sie komórka w mózgu, którą fantazyją zową, to jest zmyślanie dziwnych rzeczy. Też wtenczas kurzawy z wnętrza wstępują w głowę, które fantazyją zamieszają, a tak też wtenczas dziwne sie plecie widzenie.
Czemu od wielkiego chichotania boli wnętrze, zwłaszcza wirzchnie? Odpowiedź: Bowiem śledziona jest przy żołądku, a żołądek pod wątrobą wisi, wątroba pod sercem, serce też z płucami sie dzierży, tak iż ty wszytki członki trzymają się jeden drugiego; przeto gdy sie jego śledziona imie barzo ruszać, co bywa w chichotaniu, tedy wszytkimi członkami onymi zatrzęsie tak, iż też bywa z boleścią. A mógłby taki śmiech być aż do umoru, jako pospolicie mówią: zdychał - prawi - od śmiechu.
Za wydaniem: Andrzej Glaber z Kobylina, Gadki o składności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane (1535), wyd. J. Rostafiński, Kraków 1893.