Jan Gawiński
Sielanki z gajem zielonym
wyd. Ewa Rot
Instytut Badań Literackich
Warszawa 2007
Biblioteka Pisarzy Staropolskich, t. 35
Ze wstępu
Jeszcze niedawno prawdą było stwierdzenie, że Jan Gawiński (ur. pomiędzy 1622 a 1626 – zm. 1684) należy do grona zupełnie zapomnianych twórców polskiego Baroku. Utwory poety nie cieszyły się uznaniem badaczy dziewiętnastowiecznych, głównie ze względu na obecne w nich reminiscencje i nawiązania międzytekstowe, traktowane niesłusznie jako dowód braku samodzielności twórczej. Tymczasem, jak słusznie zauważa Anna Dobakówna, sielanka staropolska stoi przytoczeniem. Wydaje się ono swoistą metodą pisarską, a efekt każdorazowo domaga się deszyfracji. Gawiński, autor licznych fraszek, epigramatów, sielanek, pieśni, trenów, parafraz psalmów oraz tekstów okolicznościowych, został jednak pominięty w dwudziestowiecznych syntezach historii literatury polskiej, a rozmaite uwagi na jego temat, zamieszczane w literaturze przedmiotu, miewały charakter wybiórczy i pretekstowy. W ostatnim czasie nastąpił wzrost zainteresowania twórczością Gawińskiego, a niniejsza edycja stanowi kolejny etap wydobywania z zapomnienia dorobku tego staropolskiego poety, tym razem jako autora bukolik i nagrobków.
Niezwykle erudycyjne sielanki zawierają wiele nawiązań do utworów starożytnych, renesansowych i barokowych, obfitują w cytaty, kryptocytaty, przysłowia, konwencjonalne metafory i opisy. Pokusa, by wobec tego uznać owe teksty za wtórne i pozbawione znaczenia, może być więc szczególnie silna. W istocie jest Gawiński autorem "obracającym się jak w zaczarowanym kole w wyobrażeniach świata klasycznego, co jednak nie tylko nie zwalnia czytelnika z podejmowania refleksji, lecz otwiera perspektywy badania utworów poety w kontekście kultury, w której rozmaite gry imitacyjne i emulacyjne były czymś zupełnie oczywistym, naturalnym i pożądanym – potwierdzały kulturę humanistyczną twórcy, poświadczały jego aktywny stosunek do tradycji literackiej, wciąż na nowo przepracowywanej i odczytywanej.
Założenie to wydaje się szczególnie istotne dla gatunku tak wysoce skonwencjonalizowanego, jak bukolika. Poeta konsekwentnie korzysta bowiem z bukolicznych schematów fabularnych znanych już od starożytności, a jednocześnie prowadzi dialog (często polemiczny) – na poziomie konstrukcji zbioru, wyboru tematyki poszczególnych tekstów i zawartych w nich idei – przede wszystkim z utworami Szymona Szymonowica oraz odwołuje się do tekstów Jana Kochanowskiego. Dodatkowo inkrustuje przy tym swoje wiersze najróżniejszymi odwołaniami do antycznej i nowożytnej tradycji literackiej. Sielanek Gawińskiego nie sposób odczytywać w izolacji, bo – jak "przystało" wierszom bukolicznym – zawsze będą się one sytuować między tekstami, wobec czy w nawiązaniu do innych tekstów.
Zamówienia można kierować na adres:
Wydawnictwo IBL PAN
ul. Nowy Świat 72
00-330 Warszawa
tel./fax (0 22) 657-28-80