"Umysł stateczny i w cnotach gruntowny..."
Prace edytorskie dedykowane pamięci
Profesora Adama Karpińskiego
red. Radosław Grześkowiak, Roman Krzywy
Wydział Polonistyki UW
Warszawa 2012
WPROWADZENIE
26 października 2011 r. zmarł po długiej chorobie Profesor Adam Karpiński, wybitny historyk literatury i twórca nowoczesnej szkoły edytorskiej, ale także – o czym warto pamiętać – wyjątkowy dydaktyk, który przez ponad dwadzieścia lat prowadził wykłady, seminaria magisterskie i doktoranckie oraz konwersatoria na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie tytuły magisterskie i stopnie doktorskie uzyskiwali Jego uczniowie. W tym też środowisku zrodziła się inicjatywa, by uczcić sześćdziesiąte urodziny Profesora, które obchodziłby w tym roku, tomem jubileuszowym. "Niezbedna Parka" zbyt szybko jednak przecięła nić Jego ziemskich spraw, a tom planowany jako urodzinowy stał się księgą dedykowaną pamięci Zmarłego.
Profesora zapamiętamy przede wszystkim jako uczonego, który zainicjował obecny ruch edytorski wśród badaczy literatury staropolskiej, a także oświeceniowej. Założone i kierowane przez Niego "Biblioteka Pisarzy Staropolskich" oraz działający w Instytucie Badań Literackich PAN Ośrodek Krytyki Tekstu i Edytorstwa Naukowego stały się forum wymiany doświadczeń, dającym sposobność stawiania pytań o kwestie podstawowe dla dyscypliny: o model edycji krytycznej, o możliwość restytucji amorfi cznego tekstu żyjącego w obiegu rękopiśmiennym, o rozwiązania transkrypcyjne, o sens i zakres objaśnień czy wreszcie o kulturowe znaczenie edycji dzieła staropolskiego.
Wyliczenie to brzmi sucho, niech więc wolno nam będzie zacytować słowa na temat zebrań Ośrodka doktora Jerzego Mańkowskiego z korespondencji, którą wymienialiśmy w ostatnim czasie w związku z pracami nad niniejszą księgą: "Ceniliśmy Go m.in. za utrzymywanie w Zespole wspaniałej atmosfery naukowych poszukiwań i autentycznych dyskusji, jakie były tak charakterystyczne dla posiedzeń, na które zjeżdżali się ludzie ze wszystkich ośrodków uniwersyteckich". Rzeczywista wymiana myśli i naukowe spory odróżniały te spotkania od wielu pozornie uczonych zebrań, z których niewiele wynika, może dlatego przyciągały tylu dyskutantów.
Jeśli mielibyśmy wskazać jedno z pryncypiów, które Profesor starał się wpoić swoim współpracownikom, to byłaby myśl, że obowiązkiem wydawcy dzieła staropolskiego – obok ustalenia tekstu – jest jego pełne zrozumienie. Ten imperatyw winien przekładać się, jak sam nieraz powtarzał, na próby dotarcia do wszystkich kontekstów implikowanych przez tekst i wskazanie ich w komentarzu, na wprowadzenie interpunkcji, która potwierdzi to zrozumienie, czy na badania i rozstrzygnięcia leksykalne. Wskazówki te, składające się na podwaliny szkoły edytorstwa hermeneutycznego Adama Karpińskiego, mogą się wydawać truizmem, lecz w praktyce ich oczywistość traci na ostrości. Ze zdumieniem przyjmował on edycje, których wydawcy pomijają trudniejsze miejsca milczeniem, a objaśniają rzeczy niewymagające komentarza. Twierdził, że lepiej wskazać niejasne miejsce, przyznając się do niewiedzy, niż udawać, że nie widzi się problemu, lub co gorsza – nie widzieć go faktycznie. Nieraz zdarzało mu się żachnąć na wcale nierzadkie wydania dzieł staropolskich, w których znaki przestankowe świadczą o niezrozumieniu sensu, czy też poirytować objaśnieniami słownikowymi o charakterze czysto kontekstowym bądź nawet intuicyjnym. Także upór przy utrzymywaniu minuskuły na początku wersów, które budziło najwięcej kontrowersji w środowisku, motywował tym, że lepiej pozwala ona wydobyć sens zdania, zwłaszcza w epice. Podczas dyskusji przy opracowaniu kolejnych tomów "Biblioteki Pisarzy Staropolskich" usłyszeć można było z ust Profesora, że nie tylko udostępnienie tekstu, lecz właśnie ukazanie jego rozumienia – lub chociażby prób zrozumienia – jest istotą starań edytora dzieł staropolskich, których semantyka jest coraz bardziej odległa.
Chcąc uczcić Profesora, postanowiliśmy przygotować tom pamiątkowy,na który składałyby się prace edytorskie opracowane przez Jego przyjaciół, kolegów i współpracowników według Jego dezyderatów. Do udziału zaprosiliśmy badaczy reprezentujących różne środowiska akademickie i różne szkoły edytorskie, niemniej zależało nam na tym, by księga była hołdem złożonym Adamowi Karpińskiemu jako twórcy "Biblioteki Pisarzy Staropolskich", dlatego też zebrane edycje podporządkowane zostały rygorom kierowanej przez Niego serii. Księga ma charakter sylwy, do której każdy z uczestników przedsięwzięcia mógł wpisać, co go zainteresowało. Stąd obecność w tomie edycji zarówno utworów wierszowanych, jak i prozaicznych, polskich i łacińskich, stąd teksty nawiązujące do zainteresowań naukowych Profesora, jak i wykraczające poza Jego literackie fascynacje, czasem zresztą w jakiś sposób nawiązujące do Jego osoby, jak Adam w pobożnych wychwalony godzinkach czy kazanie Franciszka Rychłowskiego ukazujące Stwórcę jako wydawcę, albo upodobań prywatnych, jak w przypadku smakowitych kulinariów z traktatu Jakuba Kazimierza Haura.
Radosław Grześkowiak, Roman Krzywy
SPIS TREŚCI
Wprowadzenie
Bibliografia prac Adama Karpińskiego. Zestawiły Estera Lasocińska i Magdalena Piskała
Religionis, Reipublicae, Vilnae, Collegii et omnium ordinum ex fortunatissimo Sacrae Regiae Maiestatis adventu laetitia et gratulatio * Radosne powinszowania Religii, Rzeczypospolitej, Wilna, Kolegium oraz wszystkich stanów z okazji najszczęśliwszego przybycia Jego Królewskiej Mości. Opracowali Elwira Buszewicz i Jakub Niedźwiedź
Żołnierz (1590). Opracował Janusz S. Gruchała
Jan Krajewski, Chimera albo historyja o jej zwalczeniu (1604). Opracowali Jerzy Kroczak i Radosław Rusnak.
Kacper Twardowski, Bylica świętojańska (1630). Opracował Jacek Sokolski.
Pieśń nowa o Żydach lubelskich (1636) oraz Pieśń nowa o zbrodniach i okrucieństwie żydowskim (1636). Opracował Jacek Głażewski.
Wacław Potocki, Pojedynek rycerza chrześcijańskiego (ok. 1645) oraz Enchiridion militis Christiani (ok. 1685). Opracowali Radosław Grześkowiak i Mirosław Lenart.
Franciszek Rychłowski, Na dzień Niepokalanego Poczęcia Panny Przenaświętszej kazanie wtóre (1667). Opracowali Wiesław Pawlak i Barbara Niebelska-Rajca.
Stanisław Herakliusz Lubomirski, Dziękowanie za Jej Mość Pannę margrabiankę de la Grange d'Arquien (1678). Opracowały Maria Barłowska i Małgorzata Trębska.
Jakub Kazimierz Haur, O ludzkim życiu codziennym tudzież o różnych wiwandach powszechnych (1693). Opracowała Joanna Partyka.
Adam w pobożnych wychwalony godzinkach (1723). Opracował Roman Mazurkiewicz.
Antoni Poniński, satyra De religione z tomu Sarmatides seu Satyrae (1741) i jej przekład Historyja Lubomierskiego o nieśmiertelności duszy (1743). Opracował Jacek Wójcicki.
Jan Skorski, Lechus, carmen heroicum (1745) – fragment księgi I. Opracował Mikołaj Szymański.
Jan Skorski, Lech polski (1751) – fragment pieśni I w przekładzie Benedykta Kotfickiego. Opracował Roman Krzywy.
Listy Justusa Lipsjusza do Polaków (1789). Opracowała Justyna Dąbkowska-Kujko.
Marek A. Janicki, Jerzy Mańkowski, Z prac nad komentarzem do "Fraszek" Jana Kochanowskiego.