Kazania w Kulturze Polskiej
Edycje Kolekcji Tematycznych
Słowo redaktora
Jest mi ogromnie miło zaprezentować owoce prac nad kontynuacją projektu Kazania w kulturze polskiej. Edycje kolekcji tematycznych, realizowanego w ramach Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Jego zadaniem jest naukowe opracowanie najlepszych i najbardziej reprezentatywnych polskich kazań z różnych obszarów tematycznych. Do już wydanych w 2014 r. antologii kazań maryjnych, funeralnych i pasyjnych, dochodzą teraz opracowane w podobny sposób kolejne woluminy polskich kazań adwentowych, bożonarodzeniowych, wielkanocnych i patriotycznych od XIV do XXI wieku. Powstała w ten sposób siedmiotomowa seria, dobrze oddaje różnorodność i bogactwo polskich kazań oraz ich rolę w naszej kulturze (ks. prof. dr hab. Kazimierz Panuś).
Kazania wielkanocne, wydali i opracowali J. Gruchała, i K. Panuś, Kraków, Wydawnictwo UNUM, 2019.
Wyjątkowa ranga uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego i całego okresu paschalnego nadaje głoszonym w tym czasie kazaniom i homiliom specyficzny, podniosły i radosny charakter. W niniejszej antologii znalazły się kazania wybitnych mówców kościelnych, lecz także twory rzemieślników ambony; teksty klarowne i klasycznie skomponowane, ale też reprezentujące barokową barwność myśli i stylu; teksty wydobyte z rękopisów i dawnych druków oraz z ostatnich stuleci. Wszystkie one zachęcają do zagłębienia się w staropolską, oświeceniową i najnowszą, katolicką i różnowierczą interpretację największej tajemnicy chrześcijaństwa – zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, misterium, które nadaje sens życiu chrześcijańskiemu, a Kościołowi rację bytu; kazania te pozwalają przynajmniej częściowo poznać, jak w Polsce w ciągu wieków obchodzono to "święto nad świętami".
Kazania adwentowe, wydali i opracowali W. Ostafiński i K. Panuś, Kraków, Wydawnictwo UNUM, 2019.
Niniejszy tom zawiera polskie kazania adwentowe od średniowiecza do początków XXI stulecia, we współczesnej transkrypcji, opatrzone niezbędnym komentarzem. Mimo znacznego zróżnicowania sprawności językowej autorów, poziomu ich wykształcenia, konfesji oraz stosowanych przez nich środków wyrazu i siły przytaczanych argumentów, wspólnym ich dążeniem było pragnienie przygotowania słuchaczy na przyjście Pana: zarówno w dniu Jego narodzin, pamiątkę czego celebruje się co roku 25 grudnia, jak i podczas paruzji, gdy – jak wyznajemy w Credo – "przyjdzie sądzić żywych i umarłych" oraz na to pomiędzy nimi, gdy rodzi się w człowieku przez życie sakramentalne. O ile dawniej kaznodzieje silnie podkreślali pokutny charakter adwentu, o tyle dzisiaj bardziej zwracają uwagę na fakt, iż jest to czas pobożnego i radosnego oczekiwania, także na drugie przyjście Chrystusa.
Kazania bożonarodzeniowe, wydali i opracowali A. Jungiewicz, K. Panuś, Kraków, Wydawnictwo UNUM, 2019.
Niniejszy tom pozwala zapoznać się z kazaniami przybliżającymi tematykę Bożego Narodzenia, obecnymi w kulturze polskiej od wielu stuleci. Najstarszy tekst pochodzi z końca XIII wieku, najmłodszy – z początku XXI wieku. Okres Bożego Narodzenia rozpoczyna się w Wigilię, od pierwszych nieszporów Narodzenia Pańskiego, a kończy wraz z II nieszporami Niedzieli Chrztu Pańskiego obchodzonej po 6 stycznia. To właśnie w tym czasie, trwającym około trzech tygodni, uwaga Kościoła koncentruje się na tajemnicy narodzenia Jezusa Chrystusa i Ewangelii Dzieciństwa, aż do chrztu Zbawiciela i rozpoczęcia przez Niego publicznej działalności. Dominantę tego okresu stanowią dwie uroczystości: Narodzenia Pańskiego (25 grudnia), z następującą po niej oktawą, oraz Epifanii, Objawienia Pańskiego (6 stycznia), nazwaną przez św. Augustyna "bliźniaczą uroczystością" (geminata sollemnitas). To pierwsze historycznie święto związane z tajemnicą Wcielenia zwane jest często w Polsce świętem Trzech Króli.Wszystkie zamieszczone w tomie teksty starają się ukazać okoliczności wejścia w rodzinę ludzką Syna Bożego i odpowiedzieć na doniosłe pytanie: dlaczego Bóg staje się człowiekiem?
Kazania patriotyczne, wydali i opracowali K. Panuś i M. Skwara, Kraków, Wydawnictwo UNUM, 2019.
"Patriotyzm jest z pewnością cechą kaznodziejstwa polskiego, jedną z najbardziej znamiennych od kilku stuleci. A już sama historia stara się o jego pogłębienie" – pisał ks. prof. Janusz Stanisław Pasierb. Tę słuszną konstatację wybitnego historyka sztuki sakralnej i homilety potwierdzają również zgromadzone w niniejszym tomie teksty. Miłość ojczyzny jest moralnym obowiązkiem chrześcijan, wynikającym z IV przykazania Dekalogu. Kazania patriotyczne stawiają sobie za cel kształtowanie postawy miłości ojczyzny. Jest ona widoczna już w kazaniach staropolskich, mimo iż w tym okresie nie funkcjonował jeszcze termin "patriotyzm" i brak było teoretycznych rozważań poświęconych temu zagadnieniu. Niemniej jednak nasi przodkowie kochali ojczyznę rozumianą jako państwo polskie, państwo obojga narodów i dla niej oddawali swe życie. Jednym z kamieni węgielnych pamięci historycznej Polaków stało się słynne zwycięstwo nad Krzyżakami na polach Grunwaldu w 1410 roku. Pojęcie patriotyzmu powstało i szybko się rozwinęło w XVIII wieku, kiedy to z jednej strony podjęty został wysiłek uratowania ojczyzny, a z drugiej na skutek działania wrogów wewnętrznych i zewnętrznych nastąpił upadek państwa. Kazania patriotyczne odegrały szczególną rolę w okresie niewoli narodowej. Były istotnym czynnikiem sprzyjającym zachowaniu polskości, utrwalały patriotyzm i dążenia niepodległościowe. Były też mocnym ogniwem w patriotycznej edukacji polskiego społeczeństwa, przeżywającego tragedię II wojny światowej i okres komunistycznego zniewolenia.