KAZANIA MARYJNE
wydali i opracowali
Roman Mazurkiewicz i Kazimierz Panuś
Kraków 2014
Wydawnictwo UNUM
Kazania w kulturze polskiej.
Edycje kolekcji tematycznych, t. 1
Z WPROWADZENIA
"De Maria numquam satis". Ta średniowieczna dewiza przypisywana św. Bernardowi z Clairvaux, a spopularyzowana na początku XVIII wieku przez Ludwika Marię Grignion de Montfort, mogłaby również stanowić motto niniejszej antologii. Dawne i współczesne kaznodziejstwo jest bowiem w dziejach naszej kultury tą dziedziną sztuki słowa mówionego i pisanego, w której tematyka maryjno-mariologiczna pojawia się najczęściej, najbardziej systematycznie i w całym swym bogactwie teologicznym, liturgicznym, hagiograficznym i literackim. Jest to zarazem obszar, podobnie zresztą jak całe nasze (zwłaszcza dawne) kaznodziejstwo, wciąż najsłabiej rozpoznany i opracowany, zarówno w zakresie krytycznych edycji, jak i studiów naukowych.
Jak każdy wybór cząstki pretendującej do reprezentowania całości, również komponowanie niniejszego zbioru wymagało od wydawców podejmowania decyzji trudnych i nieoczywistych, zwłaszcza w zakresie doboru autorów i tekstów. Trzydzieści trzy zebrane tu kazania mają reprezentować setki kazań maryjnych spisanych piórem i wydanych drukiem w przeciągu siedmiu stuleci, często też wygłoszonych z ambon przez ich autorów. W selekcji tak obfitego i zróżnicowanego materiału staraliśmy się kierować kryteriami jak najbardziej obiektywnymi. Przede wszystkim dbaliśmy o to, by zebrany tu materiał odzwierciedlał w możliwie proporcjonalnym stopniu dorobek kolejnych stuleci i epok, z wyraźną jednak preferencją dla kazań dawnych, powstałych przed końcem XVIII wieku, najmniej znanych, trudno dostępnych, wymagających szczegółowego i zazwyczaj dość specjalistycznego komentarza. Dlatego właśnie kazań powstałych przed rokiem 1800 jest w naszej antologii aż dwadzieścia siedem, podczas gdy kazań z ostatnich dwóch stuleci – jedynie sześć.
Wszystkie zamieszczone tutaj teksty pochodzą z obszernych zazwyczaj zbiorów kazań maryjnych lub z kolekcji kaznodziejskich de tempore et de sanctis. O doborze tematów kazań decydował przede wszystkim utrwalony w kalendarzu liturgicznym cykl świąt i uroczystości maryjnych. Najliczniej w niniejszym zbiorze reprezentowane są cztery święta o genezie starochrześcijańskiej: Narodzenia, Oczyszczenia, Zwiastowania i Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Staraliśmy się przy tym, aby kazania przeznaczone na to samo święto pochodziły z różnych okresów, co z jednej strony pozwala obserwować "długie trwanie" uświęconych tradycją wzorców topicznych i egzegetycznych, z drugiej zaś inwencję teologiczną i elokucyjną kolejnych kaznodziejów. I tak np. kazania na święto Zwiastowania NMP, których w naszym zbiorze jest aż pięć, pochodzą ze zbiorów wydanych w latach 1484, 1556, 1611, 1681 i 1855. Kolejne grupy tekstów stanowią kazania na święta maryjne o proweniencji średniowiecznej: (Niepokalanego) Poczęcia, Ofiarowania NMP w świątyni, Nawiedzenia i Matki Boskiej Śnieżnej, dalej zaś na uroczystości maryjne zatwierdzone już w czasach nowożytnych, choć często obchodzone wcześniej w skali lokalnej: Matki Boskiej Anielskiej, Loretańskiej, Szkaplerznej, Różańca Świętego, Bolesnej, Imienia Maryi, Matki Boskiej Opieki i Matki Boskiej Pocieszenia. Cztery kazania wiążą się z kultem wizerunku jasnogórskiego oraz z wyobrażeniem Maryi jako szczególnej patronki narodu polskiego i "matki kultury polskiej". Do kazań stricte teologicznych należy concio Stanisława Bzowskiego Advocata nostra, temat miłosiernego pośrednictwa Maryi jako Bożej Rodzicielki podejmuje również Jacek Liberiusz w kazaniu Na dzień chwalebnego Narodzenia Pana naszego Chrystusa Jezusa.
SPIS TREŚCI
Słowo redaktora
Wprowadzenie
Wykaz skrótów
Część pierwsza. Stulecia XIV–XVIII
(oprac. Roman Mazurkiewicz)
Zasady wydania i transkrypcji
Peregryn z Opola, Na święto Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
Mateusz z Krakowa, Kazanie na Wniebowzięcie błogosławionej Maryi
Mikołaj z Błonia, O zwiastowaniu Maryi
Jan z Szamotuł (Paterek), O poczęciu Maryjej Panny czystej
Grzegorz Orszak, Kazanie na dzień Zwiastowania Panny Maryjej
Jakub Wujek, Na tenże dzień Narodzenia Panny Maryjej kazanie wtóre
Piotr Skarga, Na dzień Wniebowzięcia Przeczystej Matki Bożej
Stanisław Abraham Bzowski, Orędowniczka nasza. Kazanie dwudzieste dziewiąte, w którym się dowodzi, iż błogosławiona Dziewica jest orędowniczką i pośredniczką
Krzysztof Kraiński, Kazanie na dzień pamiątki Zwiastowania Panny Maryjej
Fabian Birkowski, Bogarodzica abo Kazanie obozowe na dzień Nawiedzenia Panny Maryjej
Stanisław Zakrzewski, Kazanie ósme, na Jasnej Górze w kaplicy przy cudownym obrazie Naświętszej Panny Maryi odprawowane
Szymon Starowolski, Kazanie trzecie na dzień Panny Maryjej Anielskiej. O litości macierzyńskiej Panny Naświętszej nad wszytkiemi grzesznikami
Jacek Liberiusz, Na dzień chwalebnego Narodzenia Pana naszego Chrystusa Jezusa
Franciszek Rychłowski, Na tenże dzień Oczyszczenia Panny Przenaświętszej kazanie czwarte
Kazimierz Jan Wojsznarowicz, Na dzień święta Panny Maryjej Śnieżnej kazanie III
Walerian Gutowski, Budynek święty. Kazanie II na uroczystość Loretańskiego domku Panny Przenaświętszej
Sebastian Stryjewicz, Na uroczystość Narodzenia Przenajświętszej Panny. Kazanie pierwsze
Tomasz Młodzianowski, Homilija na święto Zwiastowania Bogarodzicy Panny
Andrzej Karp, Beatyfikacyja zranionych grzechem wijatorów. Kazanie XXIV. Na uroczystość Szkaplerza Świętego
Benedykt Zawadzki, Kazanie w dzień uroczystości Różańca Świętego albo Mariae de Victoria
Antoni Węgrzynowicz, Na dzień Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Maryi. Thermae Sponsae
Dominik Paprocki, Kazanie podczas oktawy koronacyi rzymskiej najcudowniejszego Panny Najświętszej obrazu jasnogórskiego
Franciszek Kowalicki, Kazanie na święto Gromnicznej Najświętszej Panny
Jan Zrzelski, Kazanie na dzień Imienia Maryi Panny, przypadający w niedzielę czternastą po Świątkach
Kasjan Korczyński, Kazanie XLIII na środę po niedzieli szóstej postu. Boleści Maryi korona nad wszystkie męczeństwa szacowniejsza
Teodor Gruber, Kazanie na uroczystość Opieki Najświętszej Panny Maryi
Józef Męciński, Kazanie na święto Pocieszenia Matki Boskiej. O pasku, znaku tego bractwa
Część druga. Stulecia XIX–XX
(oprac. Kazimierz Panuś)
Zasady transkrypcji
Ignacy Hołowiński, Kazanie na Zwiastowanie Najświętszej Panny Maryi
Piotr Semenenko, Kazanie na święto Oczyszczenia Najświętszej Panny Maryi
Józef Sebastian Pelczar, Kazanie na uroczystość Oczyszczenia Najświętszej Panny Maryi
Konstanty Maria Żukiewicz, O królowaniu Matki Boskiej Różańcowej nad Polską
Stefan Wyszyński, Lud Boży żyjący łaską uświęcającą