Tomasz Mika
Kazania świętokrzyskie –
od rękopisu do zrozumienia tekstu
Wydawnictwo Naukowe UAM
Poznań 2012
Ze wstępu
Istotnym składnikiem zaproponowanego w tej pracy podejścia, wynikającym z ciągłej obserwacji fizycznej postaci tekstu, jest przeświadczenie, że nieustannie trzeba mieć świadomość, że ma się do czynienia z tekstem zróżnicowanym wewnętrznie i wielowarstwowym: mianowicie – po pierwsze – ze zbiorem tekstów, który nie musi cechować wewnętrzna (np. językowa) i zewnętrzna (przeznaczenie, domniemany odbiorca) spójność oraz – po drugie – kopią (najpewniej kopią z kopii), która nie jest prostym, skażonym prostymi błędami towarzyszącymi czynności przepisywania, odwzorowaniem oryginału. Obydwa te aspekty, wielowarstwowość i zróżnicowanie, fundamentalne dla postrzegania Kazań jako obiektu badań, muszą być rozpoznane na wstępie: pierwszy warunkuje postawienie właściwych pytań, drugi – racjonalny dobór metody (czy można mówić o Kazaniach w ogóle, jako o jednym tekście?).
Z zakończenia
(...) niemal wszystkie wielkie litery w Kazaniach (...) są kolejnym – po kropce i znaku paragrafu – sposobem graficznego organizowania tekstu przeznaczonego do wygłoszenia, ściśle przystając do struktury retorycznej i treściowej poszczególnych kazań. Jeśli rękopis Kazań potraktować jako swoistą partyturę, wówczas wszechobecne w rękopisie kropki można by porównać do nut, a do nadpisanych przez muzyka nad podstawowym zapisem wskazówek wykonawczych.
Jeśli zgodzić się z wielokrotnie argumentowaną w tej książce tezą, że poszczególne kazania zdecydowanie się od siebie różniły i że nie można mówić o nich łącznie, zwłaszcza traktować na zasadzie pars pro toto Kazania II, to nie zamiast pytania o potencjalnego odbiorcę pojawi się kwestia domniemanych odbiorców. Wówczas podstawowa kwestia dwujęzyczności odbiorców nie istnieje dla Kazania VI, a jest marginalna dla Kazania I.
Rewizja sposobu patrzenia na Kazania, uznanie ich za tekst otwarty, przygotowany do werbalnej ekspozycji, lub wręcz za tejże ekspozycji konspekt sprawia, że krąg odbiorców się zmienia.
Potencjalnie, ponieważ językiem-gospodarzem tekstów wszystkich kazań (zatem językiem, w którym się ramę strukturalną tekstu, językiem wprowadzającym cytaty itd.) jest polszczyzna, z dużym prawdopodobieństwem można powiedzieć że językiem werbalnej ekspozycji także był polski. Wówczas problem znajomości łaciny przez odbiorców przestaje istnieć. Tylko po co wówczas pisarz stosowałby w tekście – w tych kilku miejscach – ową swoistą grę w dwa języki?
Niewykluczone, że zgromadzone w zbiorze kazania mogły być poddawane daleko idącym modyfikacjom i adresowane w trakcie werbalnej ekspozycji do różnych odbiorców.
(...) coraz więcej argumentów przemawia za wielowarstwowością Kazań, za znaczącą rolą kopistów, w tym ostatniego kopisty-mutatora, który uzupełniał tekst o glosy i poddał go "zabiegom redakcyjnym do dalszego wykorzystania w lekturze i w mowie". Ma to kluczowe znacznie dla widzenia nadawcy kazań, jego domniemanej erudycji itd. Przy czym na ten moment obraz się mocno komplikuje: dopiero próba rozdzielenia warstw (co jest zadaniem niesłychanie trudnym, jeśli w ogóle możliwym) mogłaby pozwolić na rozpoznanie kompetencji retorycznych tzw. "autora oryginału" i kopisty. Można już powiedzieć, że skoro to od niego pochodzi interpunkcja, to ów kopista doskonale rozumie tekst i ma dużą świadomość wygłoszeniową – sam jest zapewne kaznodzieją.
Spis treści
1. Wstęp. Kazania świętokrzyskie ponownie otwarte
2. Wprowadzenie
2.1. Zróżnicowanie Kazań świętokrzyskich
2.2. Autor – kopista; oryginał – kopia
3. Polszczyzna czy łacina? W poszukiwaniu języka-gospodarza
4. Transliteracja jako interpretacja. O trudnej interpunkcji Kazań świętokrzyskich
5. Interpunkcja jako partytura. Funkcja kropek w Kazaniach świętokrzyskich
6. Kropką i paragrafem pisane
7. Interpunkcyjne wielkie litery
7.1. Granica łacina – polszczyzna
7.2. Styk różnych warstw tekstu
7.3. Granice struktur retorycznych i retoryczno-składniowych
7.4. Słowa ważne
7.5. Nazwy własne
7.6. Kumulacje funkcji wielkiej litery
8. Od rękopisu do zrozumienia tekstu. Wnioski
8.1. Postać graficzna znaków
8.2. Wielofunkcyjność znaków a transliteracja
8.3. Funkcje znaków
8.4. "Partytura" a problem odbiorcy i nadawcy Kazań świętokrzyskich
9. Aneks. Propozycje edytorskie
10. Bibliografia
11. The Holy Cross Sermons – From the manuscript to the understanding
of the text (Summary)