Paweł Włodkowic (ok. 1370-1435) - uczony, pisarz religijny i polityczny, obrońca interesów Polski w sporach z Krzyżakami. Brał udział w soborze w Konstancji (1414-1418), gdzie wystąpił z traktatem o władzy papieża i cesarza wobec pogan. W swych pismach podejmował także problemy prawa międzynarodowego, tolerancji i organizacji państwa.
Tolerancja wobec innowierców
[...] Skoro niewierni chcą żyć spokojnie wśród chrześcijan, nie należy wyrządzać im żadnej przykrości na osobach i mieniu. [...] Grzeszy więc władca, jeżeli bez powodu ich [go] pozbawia; nawet i papież nie powinien zabierać im mienia, lecz przeciwnie, dopóki może, winien ich tolerować.
A racja tego, co powiedziano, jest abyśmy przez obcowanie z nimi mogli przyczynić korzyści z nich dla Pana. A szczególnie należy tolerować Żydów, ponieważ przez ich księgi udowaniamy prawdę i wiarę naszą. [...]
O wojnie sprawiedliwej
[...] Należy wiedzieć, że wymaga się pięciu rzeczy na to, aby wojna była sprawiedliwa, [...] mianowicie (warunki te nazywane są) osoba, przedmiot, przyczyna, duch i upoważnienie.
Osoba, mianowicie nadająca się do walczenia, to jest świecka, której wolno przelewać krew, bo duchownemu nie wolno, chyba w wypadku nieuniknionej konieczności.
Przedmiot, mianowicie aby szło o odzyskanie wolności albo o dobro ojczyzny.
Przyczyna, mianowicie jak jeżeli się walczy z konieczności, aby przez walkę osiągnąć pokój.
Duch, aby to nie było z nienawiści albo zemsty lub chciwości, lecz dla poprawie-nia i dla miłości, sprawiedliwości i posłuszeństwa gdyż wojować nie jest grzechem, ale grzechem jest wojować dla łupu.
Upoważnienie, mianowicie aby to było z upoważnienia Kościoła, gdy się walczy za wiarę, albo z upoważnienia monarchy.
Niesprawiedliwe wojny krzyżaków
[...] Że krzyżacy z Prus walcząc ze spokojnymi niewiernymi, albo raczej napadając ich jako takich nigdy nie mieli sprawiedliwej wojny z nimi. Uzasadnienie: ponieważ przeciw napadającym tamtych, którzy chcą trwać w pokoju, jest każde prawo, mianowicie naturalne, Boskie, kanoniczne i cywilne.
Naturalne, mianowicie: "co nie chcesz aby tobie się stało" itd.
Boskie, mianowicie: "Nie będziesz zabijał", "Nie będziesz kradzieży czynił" (Wj 20), w których to słowach zakazany jest wszelki rabunek i wszelki gwałt.[...]
Takie napadanie niewiernych przez wiernych nie tylko wyklucza miłość bliźniego, ale także przez tego rodzaju niedozwolone przywłaszczenie sobie rzeczy cudzej mieści w sobie kradzież i rabunek. Uzasadnienie: Bliźnimi bowiem naszymi są tak wierni, jak i niewierni, bez różnicy.
Nie jest dozwolone zmuszać niewiernych bronią lub uciskami do wiary chrześcijańskiej. Uzasadnienie: ponieważ ten sposób jest z krzywdą bliźniego, a nie należy czynić rzeczy złych aby wynikły dobre. [...]
*Wg wyd. L. Ehrlich, Pisma wybrane Pawła Włodkowica, t. 1., Warszawa 1968, s. 9, 66-67, 128-129; przedruk w: Zrozumieć średniowiecze, oprac. R. Mazurkiewicz, Tarnów 1994.